Dla wielu wycieczek szkolnych z całej Polski obowiązkowym punktem wyprawy do Krakowa jest zwiedzanie Kopalni Soli w Wieliczce. Co takiego kryje się w tym miejscu, że większość nauczycieli czuje się w obowiązku pokazać je swoim podopiecznym? Aby lepiej zrozumieć fenomen wielickiej kopalni, musimy cofnąć się w czasie o kilka dobrych stuleci, aż do czasów rozbicia dzielnicowego i rządów księcia Bolesława Wstydliwego.

Kopalnia Soli w Wieliczce - komora Weimar. Autor: Marek Czerwiński, Kornatka, CC BY 2.5, via Wikimedia Commons

Księżniczka i pierścień

Zgodnie z legendą rozpoczęcie wydobycia soli w Wieliczce miałoby się wiązać z królewskim mariażem małopolskiego Piasta – Bolesława zwanego Wstydliwym. Książę ów pojął za żonę córkę króla węgierskiego Kingę, zwaną również Kunegundą. Ta zaś miała, zgodnie z tą samą legendą, wrzucić swój zaręczynowy pierścień do jednego z szybów węgierskiej żupy solnej. Ponoć Kinga zasłyszała o niedoborach soli w państwie jej przyszłego małżonka, a ów gest miał na celu zmianę tej niekorzystnej sytuacji. Kiedy węgierska księżniczka przebyła Karpaty i dotarła w granice swojej nowej ojczyzny, została podjęta przez Bolesława i w uroczystym orszaku powiedziono ją w stronę Krakowa. Jednak w pewnym momencie Kinga nakazała wstrzymać pochód, a następnie wskazała miejsce, w którym słudzy zaraz zaczęli kopać. Jakież było zdziwienie zebranych, gdy okazało się, że we wskazanym miejscu znajduje się zaręczynowy pierścień księżniczki, a pod nim bogate złoże soli. W ten sposób Kinga miała przyczynić się do wzrostu dobrobytu w jej nowej ojczyźnie oraz do powstania jednej z najsłynniejszych kopalń w tej części Europy.

Solna rzeźba Świętej Kingi i górników w kopalni soli w Wieliczce ilustrująca legendę o pierścieniu świętej Kingi; Cezary Piwowarski, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

Jak było naprawdę?

Legenda legendą, ale współczesna archeologia wskazuje na dużo starsze ślady wydobycia soli w rejonie Wieliczki. Naukowcy sądzą, że z początku pozyskiwano sól z samoistnie powstających na tym terenie wypływów solanki. Ów słony roztwór gromadzono, oczyszczano, a następnie warzono, czyli gotowano, aż do oddzielenia się kryształków soli od cieczy. Pierwsze ślady świadomego i celowego wykorzystywania solanek datuje się na czasy neolitu, około 3 tys. lat p.n.e. Świadczyć o tym mogą odkryte po II wojnie światowej narzędzia warzelnicze. Naukowcy sądzą, że sól pozyskiwano w ten sposób aż do przełomu XII i XIII stulecia, kiedy źródła te zaczęły wysychać.

Początki solnego kopalnictwa

To właśnie na okres rozbicia dzielnicowego przypada moment, kiedy w okolicach Wieliczki rozpoczęto poszukiwania złóż soli, kierując się przy tym śladami wcześniejszych solnych wypływów. Pierwszy szyb umożliwiający pozyskiwanie soli kamiennej powstał w pobliskiej Bochni. Nie trzeba było długo czekać, aby i w samej Wieliczce odkryto solonośne żyły. Wydrążono więc pierwsze szyby, chodniki i wyrobiska, kładąc tym samym podwaliny pod powstanie najsłynniejszej w Polsce kopalni soli.

Wieliczka, rycina (1886), Ignacy Krieger; LoMit, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Średniowieczna opieka społeczna

Kolejni włodarze Krakowa zdawali sobie sprawę ze znaczenia wielickiej kopalni soli. Dochody płynące z tzw. żup solnych stanowiły pokaźny ułamek ich dochodów, w związku z czym czuli się zobligowani do otaczania pracujących tam górników szczególną opieką. Pod koniec XIII wieku książę Wrocławia i Krakowa Henryk IV Probus nakazał zbudować w Wieliczce łaźnię, która miała być jednocześnie czymś na kształt przychodni lekarskiej dla pracujących w kopalni górników. Jednocześnie prowadzono tam instytucje pomocowe skierowane do ofiar wypadków górniczych, jak również wdów i sierot po górnikach. W 1363 roku król Kazimierz III Wielki ufundował przy kopalni szpital prowadzony przez zakon św. Ducha. Warto również odnotować, że w XVII wieku posadę kopalnianego cyrulika po raz pierwszy w Polsce objęła kobieta, Magdalena Bendzisławska.

Wiek sławy

W latach 70. XIX wieku Wieliczka została uznana za najwydajniejszą kopalnię soli na świecie. Kompleks znacznie się rozrósł od czasów świętej Kingi i w drugiej połowie XIX wieku liczył sobie przeszło siedem poziomów, sięgających w głąb ziemi na ponad 250 metrów. Już wówczas odkryto turystyczny potencjał kopalni, a pod ziemię zaczęli zjeżdżać nie tylko górnicy, ale również podróżnicy ciekawi tego wyjątkowego miejsca. Zdarzało się, że górnicy skupiali się bardziej na oprowadzaniu turystów i zbieraniu napiwków, niż na swojej domyślnej pracy.

Kopalnia Soli w Wieliczce; Cezary p, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons

XX wiek, czas przemian

Lata mijały, a sława wielickiej kopalni rosła. Rosła też liczba turystów odwiedzających jej podziemne korytarze. Rosnące zyski z turystyki, jak również chęć uchronienia wyjątkowych zabytków i kopalnianego mikroklimatu skłoniły władze kopalni do zaprzestania wydobycia soli metodami górniczymi w 1996 roku. Kopalnia soli w Wieliczce zmieniła się w żywe, wciąż rozwijające się muzeum, które przyciąga do siebie całe rzesze turystów z kraju i zza granicy.

Wszystkich zainteresowanych niezwykle bogatą historią Krakowa i okolic zachęcamy do skorzystania z szerokiej oferty naszych wycieczek, które pozwolą Wam zanurzyć się w historii i dotknąć tego, co przez wielu zostało uznane za zapomniane.