W historii Polski, wiele małżeństw królewskich przyciągało uwagę ze względu na ich znaczenie polityczne i kulturalne. Jednym z najbardziej fascynujących i romantycznych związków królewskich w Polsce był tyleż głośny, co kontrowersyjny mariaż pomiędzy Zygmuntem Augustem, pierwszym, a zarazem ostatnim władcą Rzeczypospolitej Obojga Narodów z dynastii Jagiellonów, a księżną Barbarą Radziwiłłówną. To małżeństwo stanowiło nie tylko wyjątkową historię miłości, ale także miało wpływ na losy państwa i kształtowanie jego tożsamości kulturalnej. Przenieśmy się w czasie i przyjrzyjmy się bliżej tej niezwykłej relacji, która rozpalała i wciąż rozpala wyobraźnię kolejnych pokoleń Polek i Polaków.

Dramatis personae

Zygmunt August i Barbara Radziwiłłówna byli postaciami żyjącymi w XVI wieku, w okresie, gdy Polska była jednym z najpotężniejszych państw w Europie. Zygmunta Augusta, syna Zygmunta I Starego i Bony Sforzy, wybrano na króla Polski w 1530 roku, kiedy miał zaledwie 10 lat i to za życia jego ojca. Stała za tym jego matka, która, mówiąc eufemistycznie, nie cieszyła się estymą wśród społeczności szlacheckiej.  Młody władca odziedziczył tron w trudnym okresie, gdy Polska i Litwa musiały stawić czoła wewnętrznym i zewnętrznym wyzwaniom.

Portret króla Zygmunta Augusta w zbroi; Kunsthistorisches Museum, Public domain, via Wikimedia Commons

Barbara Radziwiłłówna, z kolei, urodziła się pomiędzy rokiem 1520, a 1523 jako córka Jerzego Radziwiłła, magnata litewskiego, i jego żony Barbary z Kołów, sprawiało, że stała za nią jedna z najpotężniejszych rodzin magnackich na Litwie. Jej piękność i inteligencja szybko zwróciły uwagę dworu królewskiego, a zwłaszcza Zygmunta Augusta.

O co tyle hałasu?

Małżeństwa polityczne były wówczas normą wśród europejskich dynastii panujących, a pomiędzy małżonkami próżno było szukać prawdziwych uczuć. Na tym tle przypadek Zygmunta i Barbary, których łączyła szczera miłość, stanowił rzadki przypadek. Ich romans, który rozkwitł w tajemnicy, za życia poprzedniej żony króla - Elżbiety Rakuszanki, bardzo szybko obrósł legendą. Legendą, dodajmy, która miała wielorakie oblicza. 

Miniatura Barbary Radziwiłłówny, warsztat Lucasa Cranacha Młodszego, 1555/1565 r.

Z jednej bowiem strony niedynastyczna królowa Barbara stała się obiektem kpin i publicystycznych prześladowań szlacheckiej opozycji, z drugiej jednak uosabiała miłość pokonującą przeszkody i łączącą oblubieńców pomimo przeciwności losu. Warto również dodać, że związek Barbary i Zygmunta nie był w żadnej mierze precedensowym rozwiązaniem w dziejach polskiej korony. Oto pradziadek Zygmunta i protoplasta dynastii Jagiellonów - sam Władysław Jagiełło, związał się Elżbietą z Pilczy, notabene prapraprababką Barbary, czyli kobietą, w której przypadku o jakimkolwiek aspekcie dynastycznym nie mogło być mowy.

Ślub w atmosferze tajemnicy i skandalu

W 1547 roku, w wieku 27 lat, Barbara została drugą żoną Zygmunta Augusta. To wydarzenie wywołało wiele kontrowersji, zarówno na dworze, jak i wśród polsko-litewskiej szlachty. Pikanterii sprawie dodawały tajemnicze okoliczności samej ceremonii, jak również budzące podejrzenia szlacheckiej braci konotacje rodzinne Barbary z dwoma wpływowymi i niezwykle ambitnymi magnatami litewskimi - Mikołajem Czarnym i Mikołajem Rudym Radziwiłłami. Pojawiły się nawet oskarżenia względem możnowładców o stręczenie królowi swojej krewniaczki. Przypisywano im niecne intencje, na czele z chęcią manipulowania monarchą poprzez królewską sypialnię.

Na trudną sytuację małżonków wpływ miały również tarcia polityczne pomiędzy Polską i Litwą w ramach unii zawartej przed ponad stu pięćdziesięciu laty. Wewnętrzne spory w państwie sprawiały, że sytuacja była skomplikowana. Barbara była postrzegana jako Litwinka i stronniczka litewskiej magnaterii, co wywoływało niezadowolenie wśród polskiej szlachty skupionej wokół Ruchu egzekucyjnego.

Koniec miłości, koniec dynastii

Abstrahując od politycznych i dynastycznych kontrowersji związanych z mezaliansem Zygmunta Augusta warto jasno i dobitnie zaznaczyć, że małżonków połączyło prawdziwe uczucie, któremu wyraz dał sam monarcha w ostatnich, najtrudniejszych chwilach ich związku. Zdrowie Barbary bowiem szybko uległo znacznemu pogorszeniu. Monarchini zmarła w 1551 roku trawiona przez śmiertelną i niezwykle wyniszczającą chorobę. Jej mąż trwał jednak przy niej wytrwale, czuwając u wezgłowia łoża niezależnie od pory dnia i nocy. Kronikarze wspominali o paskudnym zapachu wydobywającym się z ciała obłożnie chorej Barbary, którego nie mogli znieść nawet jej najwierniejsi stronnicy i służba, tymczasem Zygmunt nie opuszczał swojej ukochanej aż do samego końca.

Śmierć Barbary Radziwiłłówny, Józef Simmler, Public domain, via Wikimedia Commons

Barbara odeszła w wieku zaledwie 30 lat. Jej śmierć była ogromnym ciosem dla króla. Po jej śmierci król, czując obowiązek przedłużenia dynastii i zabezpieczenia unii polsko-litewskiej postanowił zawrzeć kolejne małżeństwo, tym razem z Katarzyną, młodszą siostrą swojej pierwszej żony. Jednak i to małżeństwo, podobnie jak i dwa poprzednie, okazało się bezpotomne, a wraz ze śmiercią Zygmunta Augusta wymarła męska linia polsko-litewskiej gałęzi dynastii Jagiellonów. Władca zmarł bezdzietnie w 1572 roku, doprowadzając jednak do trwałego połączenia Polski i Litwy w jedno państwo, które znano odtąd jako Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

Cóż nam zostało z tej miłości?

Związek Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny był nie tylko historią miłości, ale także historią polityczną i kulturową. Ich krótka, ale intensywna miłość miała wpływ na losy Rzeczypospolitej i przyczyniła się do rozwoju renesansowej kultury w Polsce.

Dzisiaj historia tej niezwykłej pary jest nadal obecna w kulturze polskiej i przypomina nam o pięknie i tragicznej stronie miłości w kontekście wielkiej polityki. Chociaż ich historia zakończyła się przed wiekami, wspomnienie o Zygmuncie Auguście i Barbarze Radziwiłłównie nadal żyje w sercach Polaków i stanowi inspirację dla wielu osób poszukujących prawdziwego uczucia.

Nasi przewodnicy znają znacznie więcej pikantnych sekretów z dziejów polskiej monarchii, wszak Wawel był świadkiem wielu płomiennych związków i dramatycznych rozstań. Dajcie się zaprosić i skorzystajcie z naszej oferty pod adresem: https://oprowadzamy.pl/pl/home/