Spośród wielu symboli Krakowa bez wątpienia najgłośniejszym, dosłownie i w przenośni, jest Dzwon Zygmunt, zwany potocznie Dzwonem Zygmunta. To jeden z żelaznych evergreenów krakowskich peregrynacji turystów z całego świata i jeden z ważniejszych symboli polskiej historii. Warto poświęcić mu nieco uwagi, bo dzwon ów, ze względu choćby na swoje wielkie serce, gotów jest w dwójnasób wynagrodzić okazane mu zainteresowanie.

Dzwon Zygmunt, Kraków; zdjęcie autorstwa: Zygmunt Put, CC BY-SA 4.0

Geneza

Fundację dzwonu przypisuje się królowi Zygmuntowi I Staremu, który to miał zlecić wykonanie pracy swojemu nadwornemu ludwisarzowi, pochodzącemu z Norymbergi Hansowi Behemowi. Co mogło przyświecać polskiemu monarsze? Wykonanie takiego kolosa, mówimy bowiem o dzwonie, który waży ponad 11 ton, musiało wiązać się z jakąś szczególną okazją, albo okolicznościami. Najpowszechniejsza, przynajmniej do niedawna, i, jak wskazują na to badania, najpewniej błędna, wersja wspominała o chęci uczczenia wielkiego triumfu polskiego oręża nad Moskwą w 1514 roku. Wedle zwolenników tejże tezy Dzwon Zygmunta miałby zostać odlany z przetopionych na ten cel zdobycznych armat wziętych po nieprzyjacielu nad Orszą. Współcześni historycy i opiekunowie dzwonu zdają się jednak skłaniać ku nieco mniej militarystycznej genezie. Dzwon miał być królewskim gestem mającym upamiętnić i uświetnić narodziny syna i następcy tronu - Zygmunta Augusta. Przemawiać za tym mogłaby choćby zbieżność dat narodzin królewicza, jak i odlania słynnego dzwonu. Mówimy tu bowiem o roku 1520, w którym to miały miejsce oba wspomniane wcześniej wydarzenia. 

Magna campana regia, albo Wielki dzwon królewski

Co ciekawe, ów wielki, odlany przez Behema dzwon wcale nie nazywał się Dzwonem Zygmuntem, tudzież Dzwonem Zygmunta (niezależnie od tego, którego z królewskich Zygmuntów wzięlibyśmy za oryginalnego imiennika). Pierwsze wzmianki o naszym dzisiejszym bohaterze określają go jako Magna campana regia, czyli Wielki dzwon królewski. Nazwa ta miała się wziąć od noty wotywnej, w której to poświęcano dzwon opiece wielu świętych, w tym patronom samego króla Zygmunta I. Świadczyć o tym miała inskrypcja umieszczona na jednej ze ścian, a którą można przetłumaczyć w następujący sposób:

BOGU NAJLEPSZEMU, NAJWIĘKSZEMU I DZIEWICY BOGARODZICY, ŚWIĘTYM PATRONOM SWOIM, ZNAKOMITY ZYGMUNT KRÓL POLSKI TEN DZWON GODNY WIELKOŚCI UMYSŁU I CZYNÓW SWOICH KAZAŁ WYKONAĆ ROKU ZBAWIENIA 1520.

Oprócz tego na samym dzwonie znalazły się również dwie plakiety ukazujące osobistych patronów króla Zygmunta I i jego dominium. Jedna przedstawia wyobrażenie św. Stanisława, a druga św. Zygmunta - króla Burgundii. 

Jednak już wkrótce dzwon przyjął znane i stosowane do dzisiaj krótsze i bardziej wymowne miano - Dzwon Zygmunta.

Replika Dzwonu Zygmunt, wykonana z okazji jubileuszu 500-lecia zawieszenia dzwonu w 2021 roku. Rynek Główny, Kraków.: Mach240390, CC BY 4.0, via Wikimedia Commons

Rozmach wykonania

Dzwon Zygmunta stanowił do niedawna niedościgniony ewenement, jeśli chodzi o rozmach i skalę wykonania. Waży, jako się rzekło 11 ton, a samo jego serce 365 kg. Średnica kloszowa wynosi około 242 cm, podobnie jak wysokość samego klosza. Te wymiary pozwalały mu cieszyć się sławą największego z polskich dzwonów, aż do roku 1999, kiedy to przewyższył go masą i rozmiarem licheński dzwon Maryja Bogurodzica.

Dzwon do zadań specjalnych

Istota wyjątkowości Dzwonu Zygmunta nie są jego wymiary, ale to kiedy i w jakim celu się go używa. Utarła się bowiem tradycja, że słynny Zygmunt rozbrzmiewa tylko ze względu na ważne wydarzenia. Już sam jego debiut został wstrzymany aż do zwycięskiego powrotu wojsk polskich i króla Zygmunta I z wojny pruskiej w 1521 roku. Od tego też czasu Dzwon Zygmunta swym brzmieniem uświetnia ważne dla narodu wydarzenia i dni.

Pęknięte serce Zygmunta

Warto wspomnieć również o złamanym sercu Zygmunta. Pomimo swej monumentalności również i on, choć odlany z wiekuistego spiżu, jest bezbronny wobec upływającego czasu. Traf chciał, że, podobnie jak u wielu postawnych i głośnych mężczyzn w kwiecie wieku, próby czasu nie wytrzymało serce dzwonu. Służyło mu przeszło 479 lat, wykonując w tym czasie około 12 milionów uderzeń. Jednak już w XIX wieku miało trzykrotnie pęknąć, udało się je jednak naprawić. Ostatni raz uderzało w Boże Narodzenie 2000 roku i wtedy też stwierdzono czwarte pękniecie. Zdecydowano się na wymianę serca, która to doszła do skutku 14 kwietnia 2001 roku.

Stare serce Dzwonu Zygmunta na półpiętrze Wieży Zygmuntowskiej na Wawelu; Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL, via Wikimedia Commons

Symbol

Dzwon Zygmunta jest bez wątpienia symbolem Krakowa i każdy szanujący się turysta prędzej czy później będzie musiał go zobaczyć odwiedzając królewski gród nad Wisłą. Warto jednak, oprócz podziwiania widocznych już na pierwszy rzut oka rozmiarów, poznać bliżej jego dzieje i znaczenie. W tym zaś mogą pomóc Wam nasi przewodnicy, którzy wiedzą o Krakowie niemal wszystko ( https://oprowadzamy.pl/pl/home/ ). Warto dać im się powieść krakowskimi uliczkami w głąb miasta i jego dziejów.