Nikogo chyba nie dziwi fakt, że Kraków muzeami stoi. Historia wszak to znak rozpoznawczy miasta królów, coś, co przyciąga do niego miliony turystów rocznie. W szerokiej ofercie krakowskich muzeów można znaleźć prawdziwe perełki, ale my skupimy się dziś na jednej z nich, a dokładniej na jej patronie i ze wszech miar nietuzinkowej postaci. Chcielibyśmy niniejszy tekst poświęcić Oskarowi Schindlerowi i jego fabryce

Pieniądz rodzi pieniądz

Nasz bohater przyszedł na świat w 1908 roku w austrowęgierskim Zwittau. Jako syn zamożnego kupca i dziedzic niezgorszej fortunki młody Oskar od maleńkości był przysposabiany do kontynuowania rodzinnej tradycji. Nie zmieniły tego nawet finansowe kłopoty i zawirowania związane z gospodarczym kryzysem lat 30. XX wieku. Młody i dynamiczny Oskar zdobywał kolejne szlify w handlowym światku i szykował się do wzięcia swego losu we własne ręce.

Oskar Schindler, Yad Vashem, Public domain, via Wikimedia Commons

Głowa rodziny bez rodziny

Zanim Schindler wkroczył z przytupem na scenę historii to jak przystało na dobrego, niemieckiego drobnomieszczanina zadbał o ustatkowanie się i zajęcie właściwej jego statusowi pozycji głowy rodziny. W 1928 ożenił się z Emilie Pelzl. Krążyły różne plotki na temat wybujałego życia uczuciowego Oskara Schindlera, my jednak nie zamierzamy się w nie bardziej zagłębiać. Warto jedynie odnotować, że jego związek z Emilie Pelzl okazał się bezpotomny.

Ojczyzna ponad wszystko, tylko która?

W początkach swojej kariery Oskar Schindler imał się różnych zajęć. Pracował w firmie ojca, prowadził szkołę jazdy, a nawet współpracował, o ile można to tak określić, na niwie handlowej z czechosłowacką administracją. Jednak przełomem w jego handlowej karierze okazało się, co ciekawe, przystąpienie Partii Sudeckoniemieckiej (SdP) w 1935 roku. Napięcia pomiędzy rządem w Pradze a Niemcami sudeckimi nabierały powoli rumieńców, w związku z czym Oskar już wkrótce znalazł się pod obserwacją czechosłowackiego wywiadu. Jego działalność zwróciła również uwagę Abwehry-wywiadu i kontrwywiadu niemieckich sił zbrojnych. Współpraca z niemieckimi agentami skończyła się dla Schindlera aresztowaniem w 1938 roku, ale zaraz po aneksji Kraju Sudetów przez III Rzeszę nasz bohater został zwolniony z więzienia. Niedługo potem wstąpił do NSDAP i już na trwałe związał swoją przyszłość z losami III Rzeszy.

Interesy ponad wszystko

Zaraz po niemieckiej inwazji na Polskę w 1939 roku wyruszył za Wehrmachtem na wschód, aby uszczknąć, ile tylko się da z polskiego tortu. Nie on jeden wpadł na podobny pomysł, ale Oskar był człowiekiem interesu wielkiego kalibru i niewiele spraw pozostawiał przypadkowi, dlatego zaraz też zaczął tkać misterną sieć powiązań towarzyskich i handlowych z najważniejszymi urzędnikami niemieckiej administracji na okupowanych polskich ziemiach.

Skutkiem swoich przemyślanych zabiegów Schindler przejął za bezcen Pierwszą Małopolską Fabrykę Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych Rekord w Krakowie w Podgórzu, którą szybko przemianował na Deutsche Emailwarenfabrik, czyli na Niemiecką Fabrykę Wyrobów Emaliowanych. Początkowo kontynuował pierwotną produkcję naczyń emaliowanych, ale z biegiem czasu postanowił przestawić się na produkcję amunicji dla wiecznie głodnej zapasów niemieckiej machiny wojennej.

Fabryka Oskara Schindlera, Public domain, via Wikimedia Commons

Dobrodziej, czy wyzyskiwacz?

Zbliżamy się nieuchronnie do momentu kulminacyjnego naszej opowieści. Był to niewątpliwie moment zwrotny w życiorysie Schindlera, choć wiele wskazuje na to, że nie zdawał on sobie natenczas sprawy z tego, że właśnie wkroczył na drogę, która całkowicie zmieniła jego losy.

Traf albo też słynny skądinąd koniunkturalizm Oskara Schindlera, sprawił, że do pracy w swojej fabryce przemysłowiec pozyskał 1300 żydowskich robotników. Bez wątpienia ich pracę można byłoby nazwać dziś niewolniczą, czy wręcz katorżniczą. Przynosiła ona jednak na tyle duże zyski, że sam Schindler zaczął wkrótce otaczać swych podwładnych ochronnym parasolem.

Willa Oskara Schindlera, ul. Romanowicza 9, Zabłocie, Kraków, Zygmunt Put Zetpe0202, CC BY-SA 4.0 via Wikimedia Commons

Nie wiadomo kiedy dokładnie nastąpiła zmiana w motywacji Schindlera. Kiedy przestał traktować swych żydowskich robotników jak żywe narzędzia, a zaczął dostrzegać w nich ludzi, których może uratować? Na to pytanie chyba nigdy nie poznamy pewnej odpowiedzi, ale faktem jest to, że dzięki jego interwencji udało się ocalić setki ludzkich żywotów.

Na potrzeby niemieckiej administracji utrzymywał, że jego wykwalifikowani, przynajmniej na papierze, robotnicy są niezbędni dla prawidłowego funkcjonowania zakładu, a jakakolwiek działania w nich wymierzone są tak naprawdę aktem sabotażu wymierzonym w niemiecki przemysł wojenny, a on, Oskar Schindler, nie zawaha się bronić swoich praw wśród najwyżej postawionych przyjaciół. Niewątpliwie przydawały mu się w tej grze rozliczne znajomości, nad którymi tak skrzętnie pracował przez poprzednie lata.

Punkt zwrotny

Bohaterstwo Schindlera zostało wystawione na próbę przy okazji likwidacji krakowskiego getta w 1942 roku. Niemcy mieli zamiar przetransportować miejscowych Żydów do obozu pracy przymusowej w Płaszowie. Nie liczyli się przy tym z ludzkimi życiem ani zdrowiem. Wtedy też na scenę wkroczył Oskar Schindler, który sięgając po wszystkie dostępne mu środki, a więc bardziej, lub mniej bezpośrednią perswazję, łapówki i groźby zaczął zabezpieczać byt swoich żydowskich robotników, których wkrótce nazwano Żydami Schindlera, czyli Schindlerjuden. Aby dopiąć swego, wszedł nawet w układy z niesławnym Amonem Göthem, który jako komendant obozu w Płaszowie zgodził się na przeniesienie około 900 Żydów do przylegającego do fabryki podobozu. Dzięki temu ich los stał się znacznie lepszy niż pozostałych więźniów. 

Koniec wojny

Wraz z nadejściem Armii Czerwonej Niemcy zdecydowali o likwidacji obozów oraz eksterminacji więźniów. Jednak i w tym momencie dały o sobie znać organizacyjne talenty Oskara Schindlera. Wykorzystując swoje znajomości ocalił swoich dawnych robotników. Dzięki niemu 1200 ludzi zyskało szansę w postaci odroczenia wyroku. Samą egzekucję zastąpiło przeniesienie słynnych już do podobozu Groß-Rosen w Brünnlitz na terenie dzisiejszych Czech. W ten sposób udało się im doczekać końca wojny i ostatecznego wyzwolenia z rąk nazistowskich zbrodniarzy.

Ostatnie lata życia

Zapobiegliwy przemysłowiec doczekał końca wojny w odległej Argentynie, gdzie próbował swojego szczęścia w różnych dziedzinach, jednak każde kolejne przedsięwzięcie kończyło się plajtą i wreszcie w 1958 roku zniechęcony niepowodzeniami Schindler postanowił wrócić do Niemiec. W ojczyźnie nie wiodło mu się ani trochę lepiej. Także i w Niemczech nie udało mu się odnieść większego sukcesu.

Ostatnie lata życie spędził na częstych podróżach do Izraela. Odwiedzał tam swoich niegdysiejszych robotników, tam też, w 1962 roku, zasadził drzewo oliwne w Gaju Sprawiedliwych, i to tam wreszcie został pochowany po swojej śmierci dwanaście lat później.

Grób Oskara Schindlera w Jerozolimie, Acmthompson at en.wikipedia, Public domain, via Wikimedia Commons

Różne twarze krakowskiej przeszłości

Sylwetka i działania Oskara Schindlera na stałe wpisały się w historyczną spuściznę Krakowa. Jest to jednak jedynie drobny, choć, nie ma co tu kryć, niezwykle interesujący wyimek w ponad tysiącletniej historii niegdysiejszej stolicy Polski. Jeśli jesteście ciekawi innych tego typu postaci i zdarzeń to zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą: https://oprowadzamy.pl/pl/krakow/.