W grudniu 1941 niemieccy naziści rozpoczęli masową eksterminacje ludności żydowskiej w obozach zagłady. 22 lipca 1942 rozpoczęła się likwidacja Getta Warszawskiego. Pociągi pełne cywili wyruszały z Warszawy w stronę Treblink, lecz wracały puste. Cała akcja była jedną z największych zbrodni w historii ludzkości. 27 września 1942 roku w Warszawie powstał Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom, który w przyszłości miał się przerodzić w inną organizację – Radę Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj, podziemną organizację mającą na celu pomoc Żydom w gettach i poza nimi. Więcej ludzi pamięta ją jako Żegota.

Działacze RPŻ od prawej: Piotr Gajewski, Marek Ferdynand Arczyński, Władysław Bartoszewski, Adolf Berman, Tadeusz Rek.

Powstanie i skład rady Żegoty

11 sierpnia 1942 roku polska pisarka Zofia Kossak-Szczucka wystosowała apel, który sprzeciwiał się zbrodniom wojennym w Warszawie. Protest! dobitnie wyrażał brak zgody polskich katolickich środowisk wobec holokaustu. Wydano go w nakładzie 5000 egzemplarzy. Wraz z Wandą Krahelską-Filipowicz powołały Tymczasowy Komitet Pomocy Żydom im. Konrada Żegoty, a 4 grudnia ruch przekształcił się we właściwą Radę Pomocy.

Na nazwę Żegota wpadła sama Zofia Kossak-Szczucka. Uznała, że nazwisko Konrada Żegoty, jednego z konspiratorów trzeciej części Dziadów będzie idealnie pasowała do organizacji podziemnej. Pierwsza rada składała się z:
– Juliana Grobelnego (polityk Polskiej Partii Socjalistycznej), przewodniczącego rady;
– Tadeusza Reka (reprezentant Stronnica Ludowego), pierwszy zastępca;
– Leona Feinera (członek Bundu), drugi zastępca.

W skład prezydium Rady wchodzili:
– Marek Ferdynand Arczyński (Stronnictwo Demokratyczne);
– Adolf Berman (Żydowski Komitet Narodowy), sekretarz;
– Emilia Hiżowa (Stronnictwo Demokratyczne);
– Witold Bieńkowski, kierownik Referatu Żydowskiego przy Delegaturze Rządu;
– Władysław Bartoszewski (Front Odrodzenia Polski), zastępca kierownika Referatu;
– Ignacy Barski (FOP);
– Piotr Gajewski (Robotnicza Partia Polskich Socjalistów).

Zofia Kossak-Szczucka odmówiła miejsca w składzie Rady Pomocy Żydom ponieważ uważała, że Rada powinna być prowadzona tylko przez Polaków, a lepszą formą pomocy jest forma spontaniczna niż uregulowana metodyka organizacyjna.

Widok na mur getta warszawskiego.

Działania Żegoty

W trakcie drugiej wojny światowej nad Polakami ukrywającymi Żydów wisiało widmo śmierci. Rada prowadziła pięć rodzajów pomocy:
– legalizacyjną, czyli zdobywanie dokumentów takich jak metryka chrztu;
– finansową;
– mieszkaniową;
– lekarską;
– dziecięcą (słynną osobistością, która pomagała żydowskim dzieciom jest Irena Sendlerowa, która według szacunków udzieliła schronienia ok. 2500 dzieciom).

Według zdobytych danych, Żegota pomogła dziesiątkom, jeśli nie ponad setce tysięcy Żydów. Akty chrztu pomagały organizować zakony, między innymi marianie i urszulanki. Fałszowano także kennkarty (dokumenty tożsamości wydawane wszystkim mieszkańcom Generalnego Gubernatorstwa obywatelom, którzy ukończyli 15 lat), świadectwa ślubów, zaświadczenia pracy i inne.

Pomoc finansowa w Warszawie i w okolicach objęła ok. 6500 osób. Na ulicach Warszawy grasowali szmalcownicy, szantażujący ludność żydowską wydaniem Niemcom za pieniądze. Żydzi ukrywali się więc w mieszkaniach z obawy przed śmiercią, a lekarze przychodzili do nich i niejednokrotnie wykonywali skomplikowane operacje chirurgiczne. Aby zorganizować ten rodzaj pomocy, Rada nawiązała kontakt z Komitetem Porozumiewawczym Lekarzy Demokratów i Socjalistów, który zrzeszał medyków pomagających członkom AK, GL oraz Żydom.

W 90% organizacja była finansowana ze środków skarbu państwa delegatury rządu, a 10% od Bundu i Żydowskiego Komitetu Narodowego (organizacji żydowskich).

Kadr z filmu "Pianista".

A na zakończenie

Jeśli jesteście ciekawi realiów, w jakich żyli Żydzi podczas drugiej wojny światowej, serdecznie polecamy film Pianista, w reżyserii Romana Polańskiego. Historia Władysława Szpilmana jest oparta na prawdziwych wydarzeniach, a obraz stał się klasykiem filmowym na całym świecie.

Polecamy także zapoznać się z naszą ofertą. W tym momencie organizujemy trzy tematyczne wycieczki o dziedzictwie Żydów: Żydowska Warszawa, Żydowski Kraków oraz zwiedzanie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Na każdej z nich dowiecie się o zwyczajach i historii Narodu Wybranego oraz organizacji, które szły im na pomoc w Polsce. Do zobaczenia!